Kwiecień uznany jest jako miesiąc świadomości autyzmu. Chcielibyśmy przybliżyć Państwu zaburzenia ze spektrum autyzmu, tak, by każdy mógł zrozumieć i lepiej je poznać. Dzieci i dorośli ze spektrum są obecni w naszym otoczeniu. Prawie każdy z nas, ma coraz częstszą okazję, aby ich poznać. Naszym celem jest, abyście Państwo wiedzieli, że inny nie znaczy gorszy! Dzisiaj postaramy się wytłumaczyć od podstaw czym jest autyzm.

Zaburzenia spektrum autyzmu są zespołem zaburzeń, które utrudniają dzieciom tworzenie i nawiązywanie relacji społecznych. Dzieci z ASD są bardzo często odbierane przez społeczeństwo jako dziwne i ekscentryczne, lub odwrotnie jako zamknięte w sobie i wycofane. Nietypowy rozwój społeczny staje się widoczny na początku dzieciństwa. Autystyczne niemowlęta mniej uwagi poświęcają bodźcom społecznym, rzadziej się uśmiechają i rzadziej patrzą na innych, a także mniej reagują na własne imię. Autystyczne dzieci nie rozumieją ogólnie przyjętych norm społecznych na przykład nie nawiązują kontaktu wzrokowego z rozmówcą i nie mają zdolności używania prostych zwrotów do wyrażania swoich emocji. Dzieci z autyzmem rzadziej wykazują społeczne zrozumienie, nie podchodzą do innych spontanicznie, nie naśladują innych i rzadziej reagują na emocje, mają problemy z komunikacją niewerbalną. Starsze dzieci i dorośli z ASD mają gorsze wyniki w testach rozpoznawania twarzy i emocji, chociaż może to częściowo wynikać z mniejszej zdolności do definiowania własnych emocji.

Na podstawie kryteriów diagnostycznych ustanowionych przez Carinę i Christophera Gillberg’ów w zakresie umiejętności społecznych, osoby z ASD mającą problemy w następujących zakresach werbalnych i niewerbalnych:

– kontakt z rówieśnikami,

– umiejętność nawiązywania kontaktów,

– odczytywanie znaczenia zachowań innych,

– niedopasowanie zachowań odpowiednio do sytuacji, 

– uboga lub zbyt ekspresyjna gestykulacja,

– problemy z mową ciała,

– nie dopasowana do sytuacji mimika twarzy. 

Peter Szatmari, Brenner i Nagy dodają również inne kryteria takie jak: trudność we wczuwaniu się w uczucia innych osób, obojętność, nie nawiązywanie kontaktu wzrokowego, brak umiejętności „mówienia oczami”, a także nie zachowywanie dystansu fizycznego wobec innych osób.

Mitem jednak jest, że osoby dotknięte ASD nie potrafią budować bliskich relacji z najbliższymi, z badań przeprowadzonych przez Stanley’a Greenspan’a i Serene Wieder twórców metody Floortime, wynika, że dzieci te tworzą silną więź emocjonalną ze swoimi terapeutami, problemem dzieci z zaburzeniami spektrum autyzmu nie jest więc brak umiejętności tworzenia relacji emocjonalnych z osobami z bliskiego otoczenia, tylko brak odpowiednich „narzędzi” do utrzymywania i budowania tych relacji według ogólnie przyjętych norm społecznych.
Część osób z autyzmem nie rozwija wystarczająco naturalnej mowy, aby zaspokoić codzienne potrzeby komunikacyjne. Problemy w komunikacji mogą występować już od pierwszego roku życia i mogą obejmować opóźniony początek bełkotu, różne gesty, zmniejszoną reakcję na bodźce i wzorce głosowe. W drugim i trzecim roku życia dzieci z autyzmem mniej porozumiewają się z otoczeniem za pomocą słów, sylab bądź głosek; ich gesty są rzadziej łączone ze słowami. Dzieci z autyzmem rzadziej zgłaszają prośby lub dzielą się doświadczeniami i częściej po prostu powtarzają słowa innych osób (echolalia). Mowa pod względem artykulacji i gramatyki jest poprawna ale różnice dotyczą głównie pragmatyki czyli używania języka w kontekście społecznym, semantyki czyli nie rozpoznawania wielu znaczeń tego samego słowa oraz prozodii – dziwny ton, akcent i rytm wypowiedzi. Dlatego bardzo często dzieci z ASD są odbierane jako trudni rozmówcy. Peter Szatmari w swojej klasyfikacji zamieścił następujące kryteria: niepoprawna fleksja, idiosynkratyczne użycie słów, brak spójności w rozmowie, występuje repetytywność mowy, dziecko mówi zbyt dużo lub zbyt mało. 

Trudności w komunikacji wiążą się również w dużym stopniu z trudnościami w rozumieniu samego kontekstu społecznego. Dzieci w spektrum nie wiedzą kiedy ich rozmówca żartuje, a kiedy mówi poważnie. Nie potrafią one często rozpoznać ironii, przez co wszystko traktują dosłownie co niekiedy może nawet prowadzić do konfliktów. Problem w podtrzymywaniu konwersacji wiąże się również z wieloma nadwrażliwościami sensorycznymi, jak na przykład nadwrażliwość na dźwięk, która to może powodować, że dziecko z ASD nie jest w stanie skupić się na rozmowie, bo rozpraszają je jakieś dźwięki.

Część dzieci z zaburzeniami spektrum autyzmu nigdy nie wykształci komunikacji werbalnej. Dzieci te w procesie terapii mogą nauczyć się korzystać z alternatywnych metod komunikacji pozawerbalnej. Dzisiejsza technologia daje w tym zakresie wiele możliwość, po za tradycyjnymi metodami takimi jak tablice z piktogramami dostępne są tablety i komputery wspomagające mowę pozawerbalną. 

Sensoryzmy to zaburzenia odbioru zmysłów przez organizm. Dzieci dotknięte ASD bardzo często borykają się z problemami w tej sferze i tak zmysły mogą być zaburzone poprzez nadwrażliwość na bodźce dobiegające ze środowiska, jak na przykład nadwrażliwość wzrokowa gdzie zbyt mocne światło może wywoływać dosłowny fizyczny ból u dziecka; niedowrażliwość na bodźce docierające ze środowiska, na przykład niedowrażliwość słuchowa, objawiająca się między innymi tym, że dziecko szuka głośnych pomieszczeń, bądź wytwarza różne głośne dźwięki samodzielnie w celu dostarczenia sobie bodźców. Sensoryzmy dotyczą wszystkich pięciu zmysłów i mogą występować w przeróżnych wariantach w zależności od dziecka. Nie jest jednak powiedziane, że każde dziecko z zaburzeniami spektrum autyzmu musi przejawiać zaburzenia odbioru zmysłów.

Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu opiera się na badaniu psychologiczno-pedagogicznym i lekarskim. Wszyscy zgodnie twierdzą, że im wcześniej postawi się diagnozę, tym większe szanse dla prawidłowego rozwoju dziecka. Bardzo wczesna interwencja daje możliwości na lepsze funkcjonowanie w późniejszym życiu.

Wczesna diagnoza i interwencja pozwalają, aby dziecku żyło się lepiej. Podnoszenie jakości życia dzieci dotkniętych zaburzeniami spektrum autyzmu powinno być priorytetem każdego nauczyciela, pedagoga oraz terapeuty.

autor mgr Marta Zienowska – pedagog specjalny

źródła:

Attwood T. Zespół Aspergera, Poznań 2006, Zysk i Spółka.

Greenspan I. S. Wieder S. Dotrzeć do dziecka z autyzmem. Jak pomóc dzieciom nawiązywać relacje, komunikować się i myśleć – Metoda Floortime, Kraków 2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Echolalia w autyzmie, https://polskiautyzm.pl/echolalia-w-autyzmie-sposoby-na-zrozumienie/, 28.11.2017r.